Cá Mát

Ở miền Tây Nghệ An nói chung, xã Tam Hợp nói riêng cá Mát được khai thác từ các khe, suối ở thượng nguồn nên có vị thơm ngon đặc trưng và sớm trở thành một đặc sản với thương hiệu Cá Mát sông Giăng, Cá Mát Nghệ An hay Cá Mát miền Tây xứ Nghệ.

Kích thước trung bình của chúng chỉ bằng hai hay ba ngón tay người lớn. Con to nhất cũng chỉ nặng từ 500-800 gam.

Dù cá Mát được tìm thấy ở nhiều nơi khác, song cá Mát tại sông Giăng lại có những đặc trưng rất dễ phân biệt như vảy màu hồng nhạt, trên thân có ba đến sáu chấm đen và kích thước trung bình cũng nhỏ hơn ở những nơi khác.

Loài cá này thường sống thành từng đàn ở các khe hốc đá nơi nước chảy xiết và nền sỏi cát sạch. Ban ngày, chúng trốn dưới vực sâu, khi trời tối thì bơi đi kiếm ăn dọc các thác nước. Thức ăn của cá Mát là các loại côn trùng trên mặt nước, giun đỏ và rong rêu bám vào đá.

Cá Mát có hàm dưới rất cứng và sắc nên khi ăn chúng chỉ cần lượn mình sát các hòn đá ở dưới dòng nước chảy, cạp mạnh vào đá suối và để lại chi chít các vết màu trắng. Chính đặc điểm này đã giúp con người nhận ra vùng sông suối nào xuất hiện nhiều cá Mát.

Điều gì làm nên sự khác biệt của cá mát ở Nghệ An?

Sống ở vùng nước thượng nguồn của sông Giăng nên thịt cá Mát sông Giăng có điểm khác biệt là vảy cá có màu hồng nhạt, trên mình có ba đến sáu chấm đen, kích thước trung bình tầm hai ngón tay người lớn, con to nhất cũng chỉ khoảng 500g. Thịt cá Mát có tính lành, vừa bổ, thơm ngon, lại vừa ít xương, mỡ béo nên rất được người dân nơi đây ưa thích. 

Cách đánh bắt cá mát

Để đánh bắt cá Mát người dân dùng rất nhiều biện pháp, trong đó có một cách bắt cá rất phổ biến đó là “bắt trụp” (chụp). Vào thời điểm nhập nhoạng, một nhóm người dân sẽ phân chia công việc cho nhau. Cụ thể, người đi trước nhặt đá ném (chỉ được ném về phía trước để đảm bảo an toàn), người đi sau ngụp bắt cá trong các hốc đá, hốc cây. Sau khi có được thành quả vừa ý, họ thường lựa chọn những con cá tươi ngon để nướng hay làm gỏi tại chỗ.

Ngoài phương pháp đánh bắt gần gũi với tự nhiên như trên, vì giá trị thương phẩm của cá Mát ngày càng cao nên hiện tại loài cá này đã bị đánh bắt quá mức. Điều đáng nói là một bộ phận người dân còn sử dụng những biện pháp khai thác theo xu hướng tận diệt như lưới mắt nhỏ.

Bên cạnh đó, những thay đổi từ môi trường sinh thái mà nguyên nhân chính yếu là do sự xuất hiện của các hồ thủy điện cũng góp phần làm cho nơi ở, chỗ sinh sản và nguồn thức ăn của cá Mát ngày càng bị thu hẹp.

Cách chế biến các món

Ngoài ra, loài cá này còn có thể chế biến thành nhiều món ăn đa dạng, nhưng theo nhiều người chia sẻ thì cách chế biến cá Mát ngon nhất chính là kho trong niêu đất. Cụ thể, cá Mát tươi được làm sạch, tẩm các gia vị thông thường và không thể bỏ quên một nguyên liệu “bí mật” để tạo mùi thơm đặc trưng, đó là lá nghệ tươi cắt nhỏ. Sau đó, cho tất cả vào niêu đất, đun đến khi cá chín ngấm, sền sệt và dậy mùi thơm phức là đã có thể thưởng thức trọn vẹn mùi vị đặc trưng của núi rừng Nghệ An.